Żywienie doustne

Doustna podaż żywności medycznej (leczenie żywieniowe z użyciem żywności specjalnego przeznaczenia medycznego Food for Special Medical Purposes – FSMP DSP) jest formą leczenia żywieniowego zlecaną pacjentom, którzy mogą spożywać posiłki doustnie, ale nie są w stanie w codziennych racjach pokarmowych dostarczyć sobie odpowiedniej ilości składników odżywczych z powodu np. zwiększonego zapotrzebowania w związku z gojeniem ran pooperacyjnych czy przewlekłych, osłabionego apetytu, dolegliwości bólowych, zapalenia śluzówek jamy ustnej czy ubytku uzębienia (także po chemio i radioterapii), zwiększonego zapotrzebowania na składniki odżywcze w wielu jednostkach chorobowych lub w trakcie zdrowienia czy rehabilitacji.

Specjalne odzywki doustne są wytwarzane przemysłowo i składają się z wszystkich lub wybranych składników odżywczych. Są sterylne, mają znany skład oraz zmniejszone ryzyko uczuleń. Mogą być źródłem wszystkich lub pojedynczych składników odżywczych. Część preparatów jest dodatkowo wzbogacana o błonnik. Preparaty zagęszczające pożywienie wskazane są dla pacjentów z zaburzeniami połykania niewymagającymi żywienia dojelitowego. Wraz z modyfikacją technik połykania pozwalają usprawnić żywienie doustne u pacjentów z dysfagią – kluczowa jest tu diagnoza i terapia neurologopedy.

Odżywki doustne będące źródłem wszystkich składników odżywczych dostępne są w postaci buteleczek z płynem lub puszek z proszkiem. Różnią się między sobą kalorycznością (od 1 do 2,4 kcal w ml), zawartością i rodzajem białka, zawartością błonnika i smakiem. W większości sytuacji klinicznych chory może otrzymać do 2 preparatów standardowych dziennie. Zwykle pacjenci najlepiej tolerują diety wzbogacone w błonnik, które poza możliwością uzupełnienia niedoborów składników odżywczych dają szanse normalizacji zaparć.

Część odżywek przeznaczona jest dla pacjentów ze specjalnymi wymaganiami odżywczymi (cukrzyca, niewydolność wątroby, niewydolność nerek, zwiększone zapotrzebowanie na białko).

Pacjent z wyrównaną cukrzycą, stabilną przewlekłą chorobą nerek czy uszkodzeniem wątroby bez jej niewydolności może bezpiecznie otrzymać jeden raz dziennie standardową porcję DDP. W przypadkach szczególnych, takich jak: rozchwiana cukrzyca, ostra niewydolność nerek, przewlekła choroba nerek, także w trakcie terapii nerkozastępczej, postępująca choroba wątroby z jej niewydolnością, pacjent powinien otrzymać diety specjalistyczne, szczególnie, gdy dawkowanie przekracza ilość jednej porcji na dobę.

U chorych onkologicznych, chirurgicznych czy skrajnie wyniszczonych można wykorzystać preparaty wzbogacone w szczególne substancje odżywcze (arginina, glutamina, omega 3) tzw. immunożywienie.

Diety przemysłowe będące źródłem pojedynczych składników pokarmowych mają zastosowanie w celu zwiększenia zawartości białka (odleżyny, trudno gojące się rany, zwiększone zapotrzebowanie na białko w po zabiegach operacyjnych), energii (poprzez zwiększenie ilości węglowodanów lub tłuszczów w diecie niedożywionych i wyniszczonych), glutaminy (w celu poprawy funkcji śluzówek niedożywionego przewodu pokarmowego lub np. w trakcie/po radioterapii.)

 Zgodnie ze standardami ESPEN stosowanie DDP, jako dodatku do normalnej diety można osiągnąć dodatkową podaż sięgającą 600 kcal/dobę.

Spośród licznych wskazań na szczególną uwagę zasługuje zastosowanie DSP w:

• zapobieganiu i leczeniu niedożywienia na wszystkich etapach leczenia onkologicznego, w trakcie chemioterapii, radioterapii, leczenia operacyjnego i paliatywnego,
• w leczeniu kacheksji płucnej i kordialnej,
• w leczeniu ran i odleżyn,
• w zapobieganiu i leczeniu niedożywienia towarzyszącego wielu schorzeniom wieku podeszłego,
• w zagęszczaniu pokarmów u chorych z zaburzeniami połykania.

Odżywki mają postać płynu lub proszku. Do leczenia kwalifikuje się chory jedzący/pijący droga naturalną, rozumiejący potrzebę leczenia, przeszkolony ze sposobu przechowywania, dawkowania oraz przygotowywania pokarmów z odżywkami. Preparaty należy przechowywać w suchym i czystym miejscu, o warunkach przechowywania, miejscu i temperaturze informują zalecenia producenta. Większość przyjmuje się w małych porcjach, między posiłkami (początkowo rozcieńczając je wodą) powoli zwiększając dawkę. Zapobiega to nieprzyjemnym odczuciom ze strony przewodu pokarmowego (pełność, nudności, wzdęcia, luźny stolec) oraz zmniejszeniu ilości spożywanego pokarmu naturalnego z powodu sytości poposiłkowej. Odżywek nie gotuje się i nie odgrzewa w kuchence mikrofalowe, a jedynie w łaźni wodnej. Można je dodawać do kasz, zup, jogurtów, purée ziemniaczanego i warzywnego, musów owocowych, doprawiać przyprawami, sokami, miodem – zgodnie z preferencjami pacjentów.

Metody podaży odżywek doustnych należy dostosować do stanu klinicznego oraz preferencji pacjenta.