Leczenie przez żywienie – dlaczego jest takie ważne?

Niedożywienie.

Właściwe odżywienie organizmu pacjenta, niezależnie od jego jednostki chorobowej umożliwia uzyskanie najlepszych efektów terapii, stwarzając idealną sytuację metaboliczną do walki z chorobą.

Niedożywienie związane z chorobą jest ważnym problemem wymagającym odpowiedniego leczenia. Jest ono konsekwencją dłużej trwającego niedoboru pożywienia (różnego stopnia głodzenia), którego skutkiem jest brak składników odżywczych (białek, tłuszczów, węglowodanów, mikro i makroelementów). Niedobory dotyczą wielu związków chemicznych o znaczeniu funkcjonalnym, budulcowym, regulacyjnym dla wszystkich komórek ludzkiego organizmu.

Głodzony organizm zmuszony jest do zużywania własnych tkanek, jako zapasów energetycznych, oraz niezbędnych białek (organizm niedożywionego chorego „zjada” tkankę tłuszczową, mięśnie i pozostałe tkanki). Zahamowany zostaje proces powstawania nowych komórek i procesy naprawcze. W miarę głodzenia powstają wielonarządowe zaburzenia metaboliczne i immunologiczne mogące prowadzić nawet do śmierci.
Niedożywienie jest schorzeniem ogólnoustrojowym, prowadzącym do zmiany składu ciała, upośledzenia fizycznej i mentalnej funkcji organizmu oraz wpływającym niekorzystnie na wynik leczenia choroby podstawowej. Występuje wśród 30%-40% pacjentów hospitalizowanych oraz u 10%-30% dorosłych zgłaszających się do lekarza pierwszego kontaktu. Występuje w oddziałach zabiegowych, intensywnej terapii, onkologicznych, wewnętrznych, neurologicznych, gastrologicznych i w wielu innych. Towarzyszy schyłkowemu stadium wielu jednostek chorobowych (między innymi choroby nowotworowe, postępujące schorzenia neurologiczne, przewlekła obturacyjna choroba płuc (POChP), rany przewlekłe, AIDS). Najczęściej występuje u seniorów, szczególnie z wielochorobowością. U jednego pacjenta może wystąpić kilka przyczyn niedożywienia.

Niektóre przyczyny niedożywienia:

• choroby nowotworowe (z powodu umiejscowienia guza – np. rak przełyku czy języka utrudniający połykanie, rak żołądka, z powodu leczenia operacyjnego – chemioterapii, radioterapii lub w trakcie opieki paliatywnej),
• choroby wieku podeszłego przebiegające z osłabieniem apetytu, utrudnieniem gryzienia, żucia i połykania, niepełnosprawnością, samotnością,
• schorzenia neurologiczne z zaburzeniami połykania (np. dysfagia w przebiegu zespołów otępiennych, choroby Parkinsona, po udarze mózgu) czy u chorych z niepełnosprawnością,
• choroby przewodu pokarmowego (przewlekłe zapalenie trzustki, zespoły złego wchłaniania, zaawansowana choroba trzewna, nieswoiste zapalenia jelit, stany po gastrektomii lub po resekcjach jelit, chorzy z wyłonioną stomią),
• odleżyny i długo gojące się rany (utrata składników odżywczych),
• nadczynność tarczycy i choroby przebiegające z drżeniami lub drgawkami (zwiększone zapotrzebowanie na substancje odżywcze),
• schorzenia psychiczne (np. jadłowstręt psychiczny czy depresja z osłabieniem apetytu),
• stany po zabiegach operacyjnych, szczególnie ciężkich, po re-operacjach, pobyty na oddziale intensywnej terapii, ciężkie zakażenia pooperacyjne,
• stany po resekcjach jelit w tym zespół krótkiego jelita,
• niewydolność jelit,
• dializoterapia, w tym otrzewnowa,
• choroby zakaźne (np. AIDS lub zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych z dysfagią),
• ciężkie wady serca, zaawansowana niewydolność krążenia,
• niewydolność oddechowa, przewlekła obturacyjna choroba płuc, nawracające zakażenia górnych i dolnych dróg oddechowych,
• farmakoterapia (wiele leków pogarsza apetyt i wchłanianie składników odżywczych, szczególnie niebezpieczna jest polipragmazja w wieku podeszłym),
• schorzenia jamy ustnej, gardła, pogarszające gryzienie, żucie, rozdrabnianie i połykanie pokarmów

Skutki niedożywienia:

Niedożywienie pogarsza funkcję organizmu, powodując zmiany dotyczące:

• układu krążenia: zmniejszenie masy mięśnia sercowego, obniżenie jego kurczliwoścí, zaburzenia rytmu serca, niewydolność krążenia,
• układu oddechowego: zmniejszenie pojemności oddechowej płuc, zmiany w miąższu płucnym, pogorszenie funkcji mięśni oddechowych, częste infekcje dróg oddechowych,
• układu pokarmowego: zaburzenia motoryki przewodu pokarmowego, zmniejszenie ilości wydzielanego soku żołądkowego, soku trzustkowego, żółci, zanik komórek błony śluzowej przewodu pokarmowego, pogorszenie trawienia i wchłaniania, zaburzenie funkcji wątroby,
• układu odpornościowego: zaburzenia odporności komórkowej i hormonalnej ze wzrostem częstości infekcji,
• układu moczowego: spadek przesączania kłębkowego nerek,
• układu kostno-stawowego: osteopenia, osteoporoza, niedokrwistość́,
• zaburzenie gojenia ran,
• zaburzenia czynności umysłowych: niepokój, depresja,
• obniżenie libido.

Brak reakcji na pogorszenie stanu odżywienia pacjenta zawsze prowadzi do gorszych wyników leczenia, pogorszenia jakości i skrócenia życia, zwiększenia kosztów leczenia poprzez dłuższe leczenie powikłań́ oraz wydłużenie czasu hospitalizacji. Wielokrotnie wykazano, że odpowiednia interwencja żywieniowa skraca czas leczenia, podwyższa jego skuteczność́ oraz obniża koszty.

Rozpoznanie niedożywienia

Zgodnie z definicją Europejskiego Towarzystwo Żywienia Klinicznego i Metabolizmu (ESPEN) minimalne kryteria do zdiagnozowania niedożywienia to:

• wskaźnik masy ciała (BMI, kg / m2) <18,5 lub:
• niezamierzona utrata masy ciała (> 10% zwykłej masy ciała w nieokreślonym czasie, lub > 5% w ciągu 3 miesięcy) w połączeniu z co najmniej jednym ze wskaźników:
  • obniżonym BMI (<20 u osób młodszych i <22 u osób powyżej 70 roku życia),
  • niską beztłuszczową masą ciała (FFMI) <15 dla kobiet i <17 kg / m2 dla mężczyzn.

W rozpoznawaniu niedożywienia wykorzystuje się przesiewowe i pogłębione skale oceny ryzyka niedożywienia (np.NRS 2002, MUST, SGA, MNA), które pozwalają wyodrębnić chorych wymagających wsparcia (leczenia) żywieniowego, dokładne badanie fizykalne, wywiad kliniczny, dietetyczny, badania laboratoryjne i obrazowe.

Niezamierzona redukcja masy ciała zawsze powinna być niepokojąca.